انسان همواره در طول تاریخ از زیراندازهای مختلفی استفاده کرده است و امروزه با پیشرفت علوم و تکنولوژی‌های مختلف تنوع و تعدد زیراندازها نیز چندین برابر شده است. گبه به عنوان یکی از انواع زیراندازهای رایج شناخته می‌شود که شباهت بالایی به قالی دارد و با توجه به ضخامت بالایی که دارد می‌تواند در برابر عواملی همچون سرما مقاومت بالایی داشته باشد. در حقیقت گبه قدمتی به درازای تاریخ دارد و انسان‌های اولیه از پشم حیوانات آن را بافته و استفاده کرده‌اند. در ادامه مطلب بررسی خواهد شد که گبه چیست و از چه ویژگی‌هایی برخوردار است چه تفاوتی با سایر زیراندازها دارد.
گبه چیست؟
گبه در اصل به نوعی قالی گفته می‌شود که نخ خاب آن از ۱ تا ۳ سانتی‌متر بلند است و با توجه به آنکه تعداد پودهای آن از ۳ تا ۸ متغیر است بسیار نرم و لطیف می‌باشد. در گذشته عشایر گبه را برای مصارف شخصی و از موادی همچون پشم می‌بافتند اما امروزه این زیرانداز محبوبیت بالایی پیدا کرده به‌گونه‌ای که همانند فرش‌های ماشینی به صورت صنعتی نیز تولید می‌شود. معمولاً این زیرانداز به روش‌های فارسی باف و ترکی باف تولید می‌شوند. مرغوب‌ترین نوع گبه از جنس پشم‌های دست ریس است که با رنگ‌های طبیعی و گیاهی رنگ می‌شوند و طرح و نقش آنها نیز کاملاً ذهنی است.
تاریخچه فرش گبه
به هیچ عنوان نمی‌توان تاریخ دقیق و مشخصی برای پیدایش گبه بیان کرد چرا که گبه به نوعی فرش گفته می‌شود که نخ خاب بلندی دارد در حالی که واژه گبه در زبانشناسی به معنی ضخیم، زمخت، سفت و … است اما آنچه مسلم است این زیرانداز توسط عشایر و کوچ‌نشین‌ها برای مصارف شخصی استفاده می‌شده و برای جلوگیری از نفوذ سرمای زمین به بدن افراد ساخته شده است. اولین بار از واژه گبه در استقبال شاه طهماسب صفوی از شاه همایون گورکانی پادشاه هندوستان استفاده شده است. شاه همایون گورکانی از ترس توطئه و خیانت به ایران پناه آورده و شاه طهماسب دستور می‌دهد که استقبال بی‌نظیری از او به عمل آید و محمدخان اشرف اوغلی به عنوان نماینده شاه طهماسب از انواع قالیچه‌های طلاباف، نمدهای مختلف، گبه، قالی و … برای استقبال از شاه همایون استفاده کرد.
انواع مدل و طرح گبه
به صورت کلی گبه همانند انواع زیراندازهای دیگر می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد و می‌تواند چندین نوع تقسیم‌بندی برای آن در نظر گرفت. از نظر مدل می توان گبه‌ها را به انواع مختلفی تقسیم کرد که مهم‌ترین آنها شامل مواردی همچون گبه بختیاری، گبه شول، گبه فانتزی، گبه پتویی یا دوطرفه، گبه ترکمن، گبه شطرنجی و گبه مدرن تقسیم کرد. از جمله رایج‌ترین انواع طرح گبه می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گبه شیر که نماد بزرگی، جلال و شوکت است و در اسلام و ایران جایگاه ویژه‌ای داشته است.
- گبه خشتی که داری طرح‌های مختلف خاتم‌کاری، هندسی، نقوش ستاره‌ای، طبیعت و … است.
- گبه ترنج یا گبه حوض
- گبه طرح ایلاتی که انواع مختلفی همچون قشقایی، تفرش بختیاری، کردی، لری، هیبت لو و … دارد و دارای طرح‌هایی کاملاً ذهنی است و معمولاً از طبیعت الهام گرفته‌اند
- گبه طرح درختی که رایج‌ترین آنها بید مجنون و سرو هستند.
- گبه هندسی که انواع نقشه ختایی، خاتم شیراز، جوشقانی، محرمان، ستاره و قابی را شامل می‌شود.
- گبه چهارفصل که از المان‌های طبیعی الهام گرفته است.
مزایا و معایب گبه چیست؟
گبه‌ها همانند انواع زیراندازهای رایج می‌توانند مزیت‌ها و ایرادات منحصربه‌فردی داشته باشند. از جمله مهم‌ترین مزایای گبه‌ها می توان به موارد زیر اشاره داشت:
- گبه‌ها از طول عمر و دوام بالایی برخوردار هستند در حالی که زیبایی قابل توجهی نیز دارند.
- برخلاف فرش‌ها و قالیچه و… دارای یک ظاهر و دکوراسیون متفاوت هستند و می‌توانند به عنوان یک سبک خاص مورد استفاده قرار بگیرند.
- گبه برگرفته از تاریخ است و می‌تواند احساس صمیمیت بسیار زیادی به افراد منتقل کند.
- با توجه به نخ خاب بلند می توان در برابر سرما مقاومت بالایی داشته باشد و بسیار راحت، نرم و لطیف است.
- گبه می‌تواند به عنوان یک زیرانداز با اصالت شناخته شود.
به صورت کلی نمی‌توان ایراد زیادی از گبه‌ها بیان کرد اما این زیراندازها با توجه به پرزهای بلند معمولاً وزن بالایی دارند و نمی‌توان آنها در مساحت‌های بزرگ تولید و استفاده کرد.
تفاوت بافت گبه دستباف و ماشینی
گبه‌ها همانند انواع فرش‌ها می‌توانند هم به صورت دستی و هم به صورت ماشینی تولید شوند و هرکدام از آنها ویژگی‌ها و قابلیت‌های منحصربه‌فردی دارند. ازآنجایی‌که گبه‌های دستبافت معمولاً دارای طرح‌های ذهنی هستند از تنوع بالاتری برخوردارند در حالی که گبه‌های ماشینی دارای طرح‌های محدودی می‌باشند. برای بافت گبه‌های دستبافت از دار زمینی استفاده می‌شود و با روش‌های فارسی باف و ترکی باف ساخته می‌شوند در حالی که گبه‌های ماشینی توسط دستگاه‌های مکانیزه بافته می‌شوند. در بافت گبه‌های دستباف معمولاً از الیاف طبیعی مانند پشم استفاده می‌شود در حالی که امروزه گبه‌های ماشینی با الیاف‌های مصنوعی مانند آکریلیک ساخته می‌شوند.
تفاوت‌های گلیم فرش و گبه چیست؟
گلیم نیز به عنوان یکی از زیراندازهای محبوب و رایج شناخته می‌شود که استفاده‌های متعددی دارد. از جمله مهم‌ترین تفاوت‌های گبه و گلیم فرش می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گلیم‌ها معمولاً دارای اندازه و ابعاد بیشتری بوده در حالی که گبه در اندازه‌های کمتر از ۶ متر تولید می‌شوند
- هر دو زیرانداز از پشم و کرک بافته می‌شوند اما نحوه بافت آنها باهم متفاوت خواهد بود.
- گلیم‌ها از نظر رنگ‌بندی تنوع بیشتری دارند هرچند که گبه‌های ماشینی نیز امروزه تنوع رنگ مناسبی دارند.
- گبه‌ها دارای انواع طرح‌های ذهنی هستند در حالی که گلیم از روی نقشه بافته خواهد شد.
- گلیم‌ها پرز ندارند در حالی که گبه از پرزهای بلندی برخوردار هستند
روش شستشوی گبه چگونه است؟
در اصل می توان گفت روش شستشوی انواع گبه‌ها همانند شستشوی فرش‌های دستبافت است و تفاوت زیادی با هم ندارند. نکته بسیاری مهمی در شستن انواع گبه‌ها وجود دارد و لازم است که حتماً قبل از اقدام به شستشوی آنها تثبیت رنگ شوند چرا که معمولاً این زیراندازها از مواد طبیعی ساخته می‌شوند که با رنگ‌های طبیعی و گیاهی رنگ شده‌اند و ممکن است در زمان شستن دچار تغییر و تداخل رنگ شوند. برای شستن گبه‌ها بهتر است که از شامپو استفاده شود چرا که شامپوها برخلاف پودرهای رخت‌شویی باعث خشک شدن بافت آن نمی‌شوند. در کل بهتر است که برای شستن گبه‌ها همانند فرش‌های دستبافت از خدمات شرکت‌های قالیشویی استفاده نمود.
جمع‌بندی نهایی
گبه به عنوان یکی از زیراندازهای محبوب و رایج شناخته می‌شود و ویژگی بارز آن در مقایسه با سایر زیراندازها داشتن پرز و نخ خاب بلند از یک تا سه سانتی‌متر است. گبه‌ها انواع مختلفی از نظر طرح و مدل دارند و معمولاً طرح‌های آنها به صورت ذهنی هستند. امروزه گبه نیز همانند فرش می‌تواند به صورت صنعتی و ماشینی تولید شود و در انواع طرح، مدل و رنگ‌های مختلفی در دسترس افراد قرار دارد.
