امروزه تنوع و تعدد انواع فرش‌ها در بازار بسیار زیاد شده است و افرادی که قصد خرید فرش داشته باشند چالش‌ها و دغدغه‌های متعددی خواهند داشت. بسیاری از افراد بارها واژه شانه فرش را شنیده‌اند اما هنوز با مفهوم اصلی آن آشنایی ندارند. در حقیقت شانه و تراکم فرش می‌تواند یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین فاکتورها در زمان خرید انواع فرش‌های ماشینی و دستبافت و حتی قالیچه و تابلوفرش باشد. می‌توان گفت اصلی‌ترین فاکتور در تعیین قیمت فرش‌ها تعداد شانه خواهند بود. در ادامه مطلب به صورت کامل به مفهوم شانه و تراکم فرش پرداخته خواهد شد.
شانه فرش چیست؟
به صورت کلی تمامی فرش‌ها می‌توانند دو مؤلفه اصلی داشته باشند که شانه و تراکم نامیده می‌شوند. شانه فرش به تعداد گره‌هایی گفته می‌شود که در عرض یک متر از فرش قرار دارند. به عنوان مثال زمانی که گفته می‌شود یک فرش ۷۰۰ شانه است به این معنی است که در هر متر از عرض آن فرش ۷۰۰ عدد گره بافته شده است. شانه رایج‌ترین فاکتور برای نشان دادن کیفیت فرش‌ها در میان مردم عادی به شمار می‌رود و امروزه انواع فرش‌ها با تعداد شانه‌های مختلف در دسترس قرار دارند که هر کدام از نظر ویژگی و قیمت باهم متفاوت هستند.
انواع شانه فرش
همان‌طور که گفته شد شانه به تعداد گره‌های فرش در یک متر از عرض آن گفته می‌شود. فرش‌ها امروزه در چند شانه تولید می‌شوند که رایج‌ترین و مهم‌ترین آنها شامل فرش‌های ۵۰۰ شانه، ۷۰۰ شانه، ۱۰۰۰ شانه، ۱۲۰۰ شانه و ۱۵۰۰ شانه هستند. هرچقدر که تعداد شانه‌های فرش بیشتر باشد زیبایی و جذابیت بیشتری خواهد داشت و طرح و نقش فرش‌ها واضح‌تر نشان داده خواهد شد. هر کدام از فرش‌های ۷۰۰ تا ۱۵۰۰ شانه می‌توانند از نظر تراکم تفاوت‌های مختلفی باهم داشته باشند. به عنوان مثال فرش‌های ۷۰۰ شانه خود می‌توانند به ۳ نوع فرش ۷۰۰ شانه واقعی، ۷۰۰ شانه تبدیلی و ۷۰۰ شانه کم تراکم تقسیم می‌شوند. تراکم هر کدام از این فرش‌ها می‌توانند از ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ متفاوت باشند.
به صورت کلی با توجه به فاکتورهای مختلفی همچون زیبایی، جذابیت، قیمت، کیفیت، مقاومت و … می‌توان گفت فرش‌های ۷۰۰ شانه و ۱۰۰۰ شانه پرفروش‌ترین نوع فرش هستند در حالی که فرش‌های ۱۲۰۰ و ۱۵۰۰ شانه از قیمت‌های بالایی برخوردارند.
تراکم فرش چیست و چه تفاوتی با شانه دارد؟
همان‌طور که گفته شد مؤلفه دوم فرش‌ها در کنار شانه مفهوم تراکم است. در حقیقت تراکم همان شانه است با این تفاوت که این مؤلفه تعداد گره‌های فرش در طول یک متر از طول فرش را نشان می‌دهد. به عنوان مثال زمانی که گفته می‌شود یک فرش دارای تراکم ۲۵۵۰ است به این معنی است که تعداد گره‌های موجود در یک متر از طول فرش ۲۵۵۰ عدد است. البته باید توجه داشت که تعداد شانه و تراکم در فرش‌های دستبافت اهمیت بسیار بیشتری دارد درحالی که معمولاً در فرش‌های ماشینی اهمیت آنچنانی ندارد.
همیشه تعداد تراکم از شانه‌های فرش بیشتر است چرا که تراکم به ضخامت و سفتی فرش و همچنین استحکام آن مربوط می‌شود در حالی که شانه تعیین کننده ظرافت فرش است به همین دلیل است تا تعداد شانه فرش بیشتر باشد از زیبایی و جذابیت بالاتری برخوردار است و هرچه تراکم بالاتر باشد استحکام فرش افزایش می‌یابد.
گره فرش چیست؟
در حقیقت تا زمانی که گره وجود نداشته باشد مفاهیمی همچون تراکم و شانه نیز بی‌معنی خواهند بود. گره در اصل به پرزی گفته می‌شود که حول تارهای عمود شده بر دار قالی به صورت زیرورو بر چله سوار می‌شود. طرح و نقش‌هایی که بر روی فرش ظاهر می‌شوند نتیجه قرار گرفتن تعداد زیادی از گره‌ها در کنار هم هستند. گره با نام‌های دیگری همچون خفت، ریشه، گند، ایلمه، خامه و پیچک نیز شناخته می‌شوند و می‌توانند انواع مختلفی داشته باشند که رایج‌ترین آنها گره‌های فارسی و ترکی هستند. گره ترکی در فرش‌های دستبافت محکم‌ترین و مقاوم‌ترین نوع گره است برای اجرای آن از قلاب‌های فرش‌بافی استفاده می‌شود. البته امروزه گره‌های دیگری که با نام گره تقلبی شناخته می‌شوند به دلیل سادگی اجرا استفاده می‌شوند که رایج‌ترین آنها شامل گره اسپانیولی، گره آویز، گره قرضی، گره مضاعف، گره دورنگ، گره سنه، گره مغلوب و … هستند.
شانه فرش چه تأثیری در کیفیت و ماندگاری دارد؟
همان‌طور که گفته شد شانه تعیین کننده میزان زیبایی و ظرافت فرش است اما هرچقدر که تعداد شانه فرش بالاتر می‌رود تعداد تراکم آن نیز افزایش می‌یابد و این به معنی افزایش استحکام، مقاومت و ماندگاری آن خواهد بود. به صورت کلی تعداد تراکم در فرش‌های استاندارد ۳ برابر شانه‌های آنها خواهد بود و هر چه تعداد شانه‌ها بیشتر می‌شود بافت فرش ریزتر خواهد شد. در حقیقت هرچقدر که شانه و تراکم فرش بیشتر باشد می‌تواند کیفیت بالاتری داشته و در مقایسه با سایر فرش‌ها از طول عمر بالاتری برخوردار باشد.
تفاوت فرش ۷۰۰ با ۱۰۰۰ شانه و ۱۲۰۰ شانه
با توجه به مطالبی که گفته شد به‌راحتی می‌توان تفاوت فرش‌های ۷۰۰ شانه با فرش‌های ۱۰۰۰ و ۱۲۰۰ شانه را متوجه شد. هر کدام از این فرش‌ها در کنار تعداد شانه‌های مختلفی که دارند می‌توانند از تراکم مختلفی برخوردار باشند. به عنوان مثال فرش‌های ۷۰۰ شانه می‌توانند تراکم‌های مختلفی از ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ داشته باشد. فرش‌های ۱۰۰۰ شانه دارای تراکم ۳۰۰۰ و فرش‌های ۱۲۰۰ شانه نیز از تراکم ۳۶۰۰ برخوردارند. هرچقدر که تعداد تراکم فرش‌ها بیشتر باشد از ضخامت بالاتری برخوردار بوده و در نهایت کیفیت و ماندگاری بیشتری دارند.
تشخیص فرش اصلی از تقلبی از نظر شانه فرش ممکن است
همان‌طور که گفته شد توجه به شانه و تراکم فرش می‌تواند نقش زیادی در خرید و انتخاب فرش‌ها داشته باشد و این فاکتورها می‌توانند در تعیین اصل یا تقلبی بودن فرش مؤثر باشند. برای تشخیص اصلی بودن فرش از راه شانه فرش می‌توان ۱۰ سانتی‌متر از عرض فرش را در نظر گرفته و تعداد گره‌های آن را شمارش کرد. سپس تعداد گره‌های به دست آمده را در عدد ۱۰ ضرب کرده تا تعداد شانه فرش در طول یک متر آن مشخص شود. زمانی که گفته می‌شود فرش ۱۰۰۰ شانه است باید در طول ۱۰ سانتی‌متر از فرش ۱۰۰ گره وجود داشته باشد.
کدام شانه فرش راحت تمیز می‌شود
به صورت کلی می‌توان گفت تمیز کردن فرش‌هایی که دارای تعداد شانه کمتری هستند راحت‌تر است چرا که این فرش‌ها از تراکم و سفتی کمتری برخوردارند و جاروبرقی کشیدن می‌تواند به‌راحتی گردوغبار نفوذ کرده به بافت و الیاف آنها را بکشد. البته باید توجه کرد که تمیز کردن لکه‌های مختلفی همچون بستنی از روی فرش‌های با شانه بیشتر راحت‌تر است چرا که مواد دیرتر به بافت و الیاف این فرش‌ها نفوذ می‌کنند و بسیاری برای شستشوی فرش از یک قالیشویی ارزان استفاده می کنند که تجربه و تبحر کافی داشته باشد.
ما یک مقاله در مورد پاک کردن لکه بستنی از روی فرش نوشته ایم که می توانید آن را مطالعه کنید.
جمع‌بندی نهایی
امروزه فرش‌ها در انواع مختلفی ماشینی و دستبافت تولید می‌شوند و هر کدام می‌توانند مزیت‌ها، ویژگی‌ها و کاربردهای مختلفی داشته باشند. تعداد شانه فرش مهم‌ترین فاکتور در دسته‌بندی آنها به شمار می‌رود که به معنی تعداد گره‌های فرش در طول یک متر از عرض آن است. فرش‌ها می‌توانند از ۵۰۰ تا ۱۵۰۰ شانه متفاوت باشند و هر کدام از ضخامت، تراکم و کیفیت متفاوتی برخوردار باشند.
