رنگرزی از مهمترین مراحل تولید الیاف لازم برای بافت فرش و گلیم است. انجام این کار در ایران، سابقه‌ای بسیار طولانی داشته و از قرن‌ها پیش از میلاد مسیح و در دوران هخامنشیان، نشانه‌های زیادی از وجود این هنر در ایران به چشم می‌خورد. امروزه نیز با گذشته قرن‌ها، هنوز هم رنگرزی به شکل سنتی به قوت خود باقی مانده است و در تولید و فرش و گلیم‌های دستباف از الیاف طبیعی که به روش سنتی رنگ‌آمیزی شدند، استفاده می‌کنند. اگر می‌خواهید درباره نکات انجام این کار به روش‌های سنتی و صنعتی اطلاعات بیشتری داشته باشید، در ادامه این نوشته وب‌سایت قالیشویی بانو همراه ما باشید.
رنگرزی سنتی
در گذشته‌ای نه‌چندان دور، رنگ‌ها از مواد طبیعی گرفته می‌شد. اما امروزه به دلایل گوناگونی، مواد شیمیایی در رنگرزی سنتی نیز جای خود را باز کردند. شاید بتوان ثبات رنگ بیشتر، قیمت به‌صرفه‌تر، فرآیند رنگ‌آمیزی ساده‌تر و رنگ پس ندادن و در نتیجه شستشوی فرش با کیفیت بیشتر را از جمله دلایل این استقبال دانست.
مراحل رنگرزی سنتی چیست؟
به هر طریق در انجام این کار به روش سنتی ابزارهای گوناگونی وجود دارد. از جمله این ابزارها باید به پاتیل رنگ اشاره کرد. پاتیل رنگ، ظرفی بزرگ است که رنگ در آن ساخته شده و الیاف به صورت ریسیده نشده و یا کلاف نخ در آن رنگ‌آمیزی می‌شوند. این پاتیل باید از جنس ضد زنگ باشد؛ به همین دلیل معمولا از ظروف مسی برای انجام این کار استفاده می‌کنند.
شرح مراحل رنگ‌آمیزی به روش سنتی طولانی است؛ اما به‌طور خلاصه باید بدانید که در این روش همه چیز بر عهده استادکار است. اوست که با استفاده از مواد مختلف و فرمول‌های موجود، رنگ مورد نظر را در پاتیل می‌سازد. مواد مختلفی از جمله نمک‌های فلزی، مواد قلیایی و اسیدها، همگی در ساخت رنگ مورد نظر کاربرد دارند. در نهایت و پس از رنگ گرفتن الیاف یا نخ‌ها، آنها را در ظرفی دیگر که عملکردی مانند سانتریفیوژ دارد، آبگیری کرده و سپس خشک می‌کنند.
در روش سنتی داشتن ابزارهایی برای اندازه‌گیری دمای حمام رنگ، سنجش وزن، پارویی برای هم زدن و ظروف شیشه‌ای آزمایشگاه برای تعیین مقدار مواد لازم، به انجام دقیق‌تر کار کمک می‌کنند.
رنگرزی صنعتی
رنگرزی صنعتی از نظر مراحل و روش‌های انجام کار، شباهت زیادی به روش سنتی دارد. به عبارتی در سیستم صنعتی، همان کارها به کمک دستگاه‌های الکترونیکی و مکانیکی پیشرفته و البته در ابعاد بزرگ‌تر و به‌صورت اتوماتیک انجام می‌شود.
در روش صنعتی، پشم معمولا به صورت ریسیده شده رنگ می‌شود. در ابتدا نخ‌ها باید شستشو داده شوند تا هرگونه چربی و کثیفی روی آنها پاک شود. وجود این آلودگی‌ها فرآیند رنگ گرفتن پشم را دچار مشکل کرده و رنگ از ثبات کافی برخوردار نخواهد بود.
سپس نخ‌ها را به شکل شل دور دستگاهی به نام بوئین می‌پیچند. بوئین‌ها دارای سوراخ‌های ریزی هستند که رنگ از آنها عبور کرده و به داخل نخ‌های پیچیده شده دورشان، نفوذ می‌کند. به شل پیچیدن نخ‌ها، اصطلاحا شل‌پیچی گفته می‌شود؛ و این کار توسط دستگاهی به نام اشلاپ فورس انجام می‌شود.
در مرحله بعدی بوئین‌های شل‌پیچی شده وارد محفظه بوئین می‌شوند. این محفظه‌ها در اندازه‌های مختلفی تولید شده که موجب افزایش یا کاهش ظرفیت واحد رنگرزی خواهد شد.
در نهایت پوئین‌ها را وارد دیگ بخار می‌کنند. دیگ بخار در روش صنعتی، معادل همان پاتیل رنگرزی در روش سنتی است.
ادامه کار به صورت برنامه‌ریزی شده انجام می‌شود. تانک‌های مخصوصی آب با دمای مناسب و رنگ به میزان برنامه‌ریزی شده را وارد دیگ بخار می‌کنند. همچنین دمای دیگ و مدت زمان فرآیند رنگ‌آمیزی نخ‌ها بنابر نوع آن مشخص می‌شود. در پایان نیز با سردکردن تدریجی دیگ رنگ را تثبیت نموده و نخ‌ها را شستشو می‌دهند.
در اینجا کار رنگرزی تمام شده است؛ اما آبگیری و خشک کردن نخ‌ها به کمک سانتریفیوژ و دستگاه خشک کند ادامه دارد؛ و پس از آن نخ‌ها برای ورود به بازار سفت‌پیچی و بسته‌بندی می‌شوند.
محافظت از رنگ فرش
رنگ فرش به مروز زمان و به دلایلی مختلفی امکان دارد که دیگر طراوت و تازگی روزهای اول را نداشته باشد. طول عمر فرش و مواد شوینده مناسب برای شستشوی آن از مهمترین عوامل رنگ پریدگی فرش است. برای حفظ رنگ فرش خود در برابر طول عمر، آن را در برابر نور آفتاب،گرد و خاک و انواع آلودگی‌ها و همچنین فشار اجسام روی آن محافظت کنید. هر فرشی به هر حال در فاصله های زمانی نیاز به شستشو دارد و نمی‌توان گفت که کمتر آن را بشویید؛ اما اگر قصد همچین کاری را داشتید؛ آن را به دست بهترین قالیشویی که در نطقه‌تان وجود دارد بسپارید و مطمئن شوید که از بهترین و مناسب‌ترین مواد شوینده برای شستشوی آن استفاده می‌کنند.
