سرزمین پارس و کشور بزرگ ایران از دیرباز تاکنون به عنوان مهد علم و هنر شناخته شده و شاید بتوان گفت اصلی‌ترین و ارزشمندترین سوغات این کشور فرش‌های دستباف است که از ویژگی‌ها و مشخصات منحصربه‌فردی برخوردارند. فرش ایرانی تنوع بسیار زیادی از نظر نحوه بافت، جنس مواد و الیاف به کار رفته در تولید، رنگ‌بندی، تعداد شانه و تراکم و … برخوردارند. یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این فرش‌ها تنوع بالای طرح و نقش آن‌ها است و این طرح‌ها از اصالت و تاریخچه بسیار ارزشمندی برخوردارند. در ادامه مطلب به بررسی و معرفی رایج‌ترین و زیباترین طرح فرش ایرانی پرداخته می‌شود.
مهم‌ترین نمادهای فرش ایرانی
در حقیقت می‌توان گفت راز ماندگاری و محبوبیت فرش‌های ایرانی در سراسر جهان طرح‌ها و نمادهایی است که در آن‌ها به کار رفته است. هر کدام از طرح‌های فرش ایرانی دارای نمادهای منحصربه‌فردی هستند که می‌توانند معنا و مفهوم ویژه‌ای داشته باشند. حتی شستشوی فرش ایرانی با انواع فرش‌های دیگر متفاوت بوده و شرایط ویژه‌ای خواهد داشت. از جمله مهم‌ترین نمادهای فرش ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- پرنده‌ها که از نگاره‌های پرتکرار فرهنگ و هنر فارسی است که به فرش‌های ایرانی نیز نفوذ کرده و به عنوان یکی از نمادهای اصلی طرح فرش ایرانی تبدیل شده است.
- قوچ که یک حیوان چهارپا با شاخ‌های بلند بوده و بیشتر در فرش‌های اصیل ترکمن دیده می‌شود.
- گل‌ها که نماد شجاعت بوده و در فرش‌های مناطق کوهستانی دیده می‌شود و در بسیاری اوقات به معنی بز کوهی خواهد بود.
رایج‌ترین طرح‌های فرش ایرانی
همان‌طور که گفته شد در فرش‌های ایرانی از نمادهای متعددی استفاده می‌شود که رایج‌ترین آن‌ها گل، قوچ و پرنده است. این نمادها در قالب‌های طرح‌های مختلف در بافت فرش‌ها به کار می‌روند. از جمله رایج‌ترین طرح‌های فرش ایرانی می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
طرح بته‌جقه
این طرح فرش ایرانی علاوه بر فرش در منسوجات دیگری نیز به کار می‌رود. در اصل طرح‌های بته‌ای انواع مختلفی همچون بته‌جقه، بته شاخ گوزن، بته ترمه، بته سرابندی، بته خرقه‌ای، بته کردستانی، بته میر شکسته، بته لچک ترنج، بته سنندج، بته افشاری و … دارد و از زیبایی و جذابیت بالایی برخوردار است.
طرح شاه‌عباسی
طرح شاه‌عباسی هم از جمله طرح‌های معروف و با اصالت فرش ایرانی است که در متن و حاشیه فرش‌ها دیده می‌شوند. این طرح فرش ایرانی یادگار دوران حکومت شاه عباس صفوی بوده و در اصل ترکیبی از طرح‌های لچک و ترنج، شیخ صفی، درختی و جانوری خواهد بود. به صورت کلی آشنایی با طرح و نقش فرش، شیوه بافت، جنس الیاف و مشخصات مختلف آن می‌تواند در فرش شویی نیز اهمیت بالایی داشته باشد و از آسیب‌دیدگی فرش‌ها جلوگیری کند.
طرح اسلیمی
طرح اسلیمی طرحی است که از شاخه‌های دورانی در میان برگ‌ها تشکیل شده و از تنوع بالایی برخوردار است و معروف‌ترین آن اسلیمی دهن اژدر است که در آن انتهای هر شاخه به دو بخش متقارن منشعب می‌گردد و به‌صورت فکین اژدها نشان داده می‌شود و روی ساقه شاخه‌ها جوانه‌هایی در نقاط مختلف تزئین شده است. از دیگر طرح‌های اسلیمی معروف می‌توان به اسلیمی افشان، ترنج و بندی اشاره کرد.
طرح شکارگاه
طرح شکارگاه از جمله زیباترین طرح‌های فرش ایرانی است که می‌تواند تنوع بالایی داشته باشد و از داستان‌های اساطیری پادشاهان هنگام شکار الهام گرفته است. از جمله رایج‌ترین طرح‌های شکارگاهی می‌توان به شکارگاه درختی، شکارگاه ترنجدار، شکارگاه قابی، شکارگاه لچک ترنج و شکارگاه سراسری اشاره کرد.
طرح هندسی
طرح‌های هندسی فرش‌های ایرانی از جمله طرح‌هایی است که برگرفته از ترتیب منظم اشکال هندسی مختلف در کنار هم است. هشت ضلعی، شکل هندسی لچک و ترنج، بندی قابی، ترنجدار، محرمات، خطائی، ستاره، خاتم شیرازی و جوشقانی و … از مهم‌ترین المان‌های این مدل فرش هستند. برجسته‌ترین ویژگی این طرح‌ها منظم بودن نقوش است.
طرح محرابی
طرح اصلی محرابی در فرش‌های ایرانی از طرح محراب الهام گرفته شده و تزئیناتی از قبیل قندیل‌ها و ستون‌ها و سرستون‌ها و گل و برگ‌ها به آن اضافه شده است. گروه‌های فرعی این طرح به نام‌های محرابی درختی، محرابی گلدانی ستونی، محرابی قندیلی، محرابی گلدانی و محرابی دورنما شهرت دارند و از زیبایی و جذابیت بالایی برخوردارند.
طرح تلفیقی
همان‌طور که از نام آن مشخص است، طرح تلفیقی به نوعی از طرح‌های فرش ایرانی گفته می‌شود که از تلفیق چندین طرح مختلف تشکیل شده است و از تنوع بالایی برخوردار است. از جمله رایج‌ترین طرح‌های تلفیقی فرش ایرانی می‌توان به مانند لچک و ترنج تلفیقی، تلفیقی دسته گلی، تلفیقی گل فرنگ، تلفیقی هندسی و … اشاره کرد. در مقالات مختلفی از سایت قالیشویی بانو به نکات مختلفی قالیشویی، روش‌های مختلف و مزایا و معایب آن‌ها پرداخته شده که می‌تواند اطلاعات مفیدی به خواننده بدهد.
طرح ایلی یا عشایری
طرح فرش ایرانی عشایری توسط ایلات و عشایر ایرانی بافته می‌شوند و بیشتر برگرفته از فرهنگ و سبک زندگی آن‌ها خواهد بود. در اصل طرح و نقش این فرش‌ها زاده ذهن بافنده‌های عشایر بوده و از نقوش منظم و مدون پیروی نمی‌کند به همین دلیل زیبایی خاص و منحصربه‌فردی دارد. از جمله رایج‌ترین طرح‌های عشایری فرش ایرانی می‌توان به قشقایی بته، خاتونی، اردبیل، مزلقان، خمسه، ساوه، تفرش، هریس، زنجان و مشکین شهر، بختیاری، کردی، یلمه، سیستان، فردوس، سالارخانی، یعقوب خانی، جان بیگی، جانمازی،موسی‌آباد، بلوچستان، ویس، قرجه، سنه و … اشاره کرد.
طرح آثار باستانی و ابنیه اسلامی
یکی دیگر از طرح‌های اصیل و زیبای فرش‌های ایرانی طرح آثار باستانی و ابنیه اسلامی می‌باشد که از ساختمان‌ها، کاشی‌کاری‌ها، اشکال هندسی و تزئینی و … الهام گرفته‌اند. از جمله معروف‌ترین طرح‌های آثار باستانی در فرش‌های ایرانی می‌توان به مواردی همچون طرح مسجد شیخ لطف‌الله، محرابی کوفی، مسجد کبود، مقبره شیخ صفی، سردر امامزاده محروق، گنبد قابوس، مسجد شاه اصفهان، تخت جمشید، طاق بستان، طاق کسری و … اشاره کرد.
- علاوه بر چندین طرح فرش ایرانی معرفی شده می‌توان به موارد دیگری همچون طرح افشان، طرح درختی، طرح قابی، طرح ترکمن یا بخارا، طرح ماهی (هراتی)، طرح گلفرنگ، طرح گلدانی، طرح محرمات (قلمدانی)، طرح واگیره ای، طرح اقتباسی و … نیز اشاره کرد که هر کدام از زیبایی و جذابیت ویژه‌ای برخورداند.
جمع‌بندی نهایی
فرش ایرانی به عنوان بهترین نوع فرش در سراسر جهان شناخته می‌شود و از اصالت و ارزش بسیار زیادی برخوردار است. این فرش‌ها در طرح‌های مختلفی بافته می‌شوند که رایج‌ترین آن‌ها شامل طرح بته‌جقه، طرح شاه‌عباسی، طرح اسلیمی، طرح شکارگاه، طرح هندسی، طرح محرابی، طرح تلفیقی، طرح ایلی یا عشایری، طرح آثار باستانی و ابنیه اسلامی و … هستند.
